زون‌های (Zones) خطرناک و انفجاری در صنایع مختلف

زون‌های خطرناک و انفجاری در صنایع مختلف بالاخص پتروشیمی، شامل نواحی با خطر انفجار، آتش‌سوزی یا تماس با مواد شیمیایی خطرناک هستند. این زون‌ها معمولاً بر اساس استانداردهای بین‌المللی (مانند استانداردهای IECEx، ATEX یا استانداردهای داخلی کشورها) تقسیم‌بندی می‌شوند و هر زون نشان‌دهنده سطح خطر است.

Zone (منطقه): در استاندارد ATEX (مخفف Atmospheres Explosibles) که یک دستورالعمل اروپایی است، مناطق خطرناک بر اساس احتمال حضور مواد قابل اشتعال به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در اینجا به Zones 0, 1, 2 و 20, 21, 22 اشاره شده است. هر چه شماره Zone پایین‌تر باشد، خطر انفجار بیشتر است.

در صنعت پتروشیمی و صنایع مرتبط، دسته‌بندی زون‌ها بر اساس نوع مواد خطرناک و شرایط محیطی است، و هر کدام استانداردهای خاص خود را دارند. این زون‌ها برای طراحی و نصب تجهیزات ایمنی و ضد انفجار مهم هستند. که این مورد در انتخاب تجهیزات الکترونیکی شامل لودسل و کنترلر برای سیستمهای توزین هایی که در این محیط ها نصب می شوند حائز اهمیت هستند.

در صنعت پتروشیمی، چند مدل زون رایج عبارتند از:

زون 0، 1 و 2 (Zones) – مناطق با خطر انفجار گاز

• زون 0 (1G): ناحیه‌ای است که در داخل آن، غلظت گاز یا بخارهای انفجاری برای مدت زمان زیادی یا دائماً وجود دارد. این منطقه بسیار خطرناک است و تجهیزات باید کاملاً ضد انفجار باشند.
• زون 1 (2G): ناحیه‌ای است که در آن احتمال وجود گاز یا بخارهای انفجاری معمولاً در حین کار عادی است، اما به صورت دائم یا مکرر رخ می‌دهد.
• زون 2 (3G): منطقه‌ای است که در آن، حداکثر در هنگام عیب یا خرابی ممکن است غلظت گاز یا بخارهای انفجاری وجود داشته باشد، ولی معمولاً در حالت عادی امن است.

زون‌های خطرناک دیگر (بطور خاص در ایران و استانداردهای داخلی)

زون‌های 20، 21 و 22 هم جزو زون‌های مربوط به مناطق حاوی ذرات معلق و گرد و غبارهای قابل انفجار هستند. این زون‌ها بیشتر در محیط‌هایی کاربرد دارند که در آن ذرات معلق و غبارهای قابل اشتعال وجود دارد یا ممکن است در اثر خطا ایجاد شوند.

زون 20 (1D)

• توضیح: منطقه‌ای است که در آن ذرات معلق قابل اشتعال (گرد و غبار، پودر، ذرات فلزی، یا مواد دیگر) به طور دائمی یا اغلب در هوا معلق هستند.
• ویژگی‌ها: این منطقه بسیار خطرناک است، چون ذرات معلق دائماً در هوا حضور دارند و احتمال انفجار یا آتش‌سوزی در آن بسیار بالا است.
• نمونه کاربرد: قسمت‌هایی از کارخانه‌هایی که پودر فلزی، خوراکی، یا مواد پودری تولید یا پردازش می‌کنند مانند آسیاب‌ها، کوره‌ها، بخش‌های پودر کردن و بارگیری.

زون 21 (2D)

• توضیح: منطقه‌ای است که در آن ذرات معلق قابل اشتعال در هوا به صورت موقت یا در شرایط عادی حضور دارند، اما نسبت به زون 20، میزان حضور آنها کمتر است و اغلب در موارد خاص یا در زمان خاص (مانند هنگام عملیات خاص) پیش می‌آید.
• ویژگی‌ها: خطر انفجار در این منطقه وجود دارد، ولی کمتر از زون 20 است.
• نمونه کاربرد: قسمت‌هایی که در آن، ذرات معلق ممکن است در اثر عملیات نگه‌داری یا حمل‌ونقل به صورت موقت در هوا باقی بمانند.

زون 22 (3D)

• توضیح: منطقه‌ای است که در آن ذرات معلق قابل اشتعال تنها در صورت خطا یا خرابی وارد هوا می‌شود یا در اثر فعالیت‌های خاص به طور موقت ایجاد می‌شود.
• ویژگی‌ها: این منطقه کم‌خطرترین منطقه در بین زون‌های ذرات معلق است، ولی در صورت بروز خطا ممکن است خطرات ایجاد کند.
• نمونه کاربرد: اطراف مناطق خطرناک یا در قسمت‌هایی که ذرات معلق به صورت موقت در محیط حضور دارند، مانند محوطه‌های نگهداری یا مناطق مجاور تجهیزات حساس.

جمع‌بندی کلی

• زون 20: ذرات معلق دائماً در هوا حضور دارند – بسیار خطرناک.
• زون 21: ذرات معلق گهگاه یا به صورت موقت وجود دارند – خطر متوسط.
• زون 22: ذرات ممکن است در اثر خطا یا فعالیت‌های خاص ایجاد شوند – کم‌خطر.

این تقسیم‌بندی‌ها بر اساس استانداردهای ATEX و IECEx است و برای طراحی تجهیزات و عملیات ایمنی در محیط‌های خطرناک اهمیت دارند.

• زون‌های 14، 15، 25، 3: اینها بخش‌هایی هستند که معمولاً مربوط به مناطق با شرایط خاص دیگری است، مانند:
  • زون 14 و 15: نواحی که در داخل دیسپلی‌ها، ایستگاه‌های پمپاژ و تجهیزات مشابه با گازهای قابل انفجار و ذرات معلق هستند.
  • زون 25: معمولاً مربوط به تجهیزات کنترل، کنترل پنل‌ها و وسایل برقی در محیط‌های خطرناک.
  • زون 3: مناطق خارجی‌تر و کم‌خطر در کنار مناطق 0، 1 و 2، ولی ممکن است در کنار تجهیزات خطرناک قرار داشته باشد.

در صنعت پتروشیمی و صنایع مرتبط، دسته‌بندی زون‌ها بر اساس نوع مواد خطرناک و شرایط محیطی است، و هر کدام استانداردهای خاص خود را دارند. این زون‌ها برای طراحی و نصب تجهیزات ایمنی و ضد انفجار مهم هستند. همین طور رعایت این مورد برای انتخاب تجهیزات الکترونیکی شامل لودسل و کنترلر برای سیستمهای توزین هایی که در این محیط ها نصب می شوند حائز اهمیت هستند، که در مقاله بعدی توضیح کاملی درخصوص انواع لودسلها و کنترلرهای ضد انفجار که توسط شرکت پارس موازین تأمین می گردند ارائه خواهد شد.